Η ομιλία μου στην εθνική επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940 (2018)

Ξυπνήσαμε και σήμερα. Όπως και κάθε μέρα τον τελευταίο καιρό. Άλλη μια μέρα αρχίζει. Με ευθύνες, δουλειές, υποχρεώσεις. Κάπως έτσι ξύπνησαν και πριν ακριβώς 78 χρόνια. Αν και όχι τόσο ήρεμα. Σειρήνες ουρλιάζουν και πολεμικά ανακοινωθέντα ακούγονται από το ραδιόφωνο. Κι αυτοί είχαν ευθύνες, δουλειές, υποχρεώσεις. Κάποιοι ίσως αδιαφόρησαν, κάποιοι έψαχναν πώς θα βολευτούν και με τη νέα κατάσταση. Οι περισσότεροι έτρεχαν να καταταγούν.

Ξημερώματα της 28^ης Οκτωβρίου 1940. Ώρα 3 το πρωί. Ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα Γκράτσι χτυπάει την πόρτα του τότε πρωθυπουργού της Ελλάδας Ιωάννη Μεταξά. Του επιδίδει τελεσίγραφο της ιταλικής κυβέρνησης, στο οποίο οι Ιταλοί ζητούν να περάσουν ελεύθερα από την Ελλάδα και την αξιοποίηση λιμανιών και αεροδρομίων για τους πολεμικούς σκοπούς τους. Ο Μεταξάς απαντά στα γαλλικά. «Αυτό σημαίνει ότι έχουμε πόλεμο». Μετά από περίπου δύο ώρες, ο Ιταλικός στρατός επιτίθεται από τα ελληνοαλβανικά σύνορα. Στις 11 το πρωί ο ηγέτης της Ιταλίας φασίστας Μουσολίνι συναντά τον ναζί Αδόλφο Χίτλερ στη Φλωρεντία. Ο Μουσολίνι αρχίζει να μιλά με τη φράση «Φύρερ, προελαύνουμε…». Πού να ήξερε ο κακομοίρης τι τον περίμενε…

Οι δύο ιδεολογίες που απειλούν να καθυποτάξουν την Ευρώπη. Σχεδόν το έχουν καταφέρει. Έτσι γίνεται συνήθως. Μία κακή ιδέα, δυο - τρεις ισχυροί του κόσμου τούτου, ένας χείμαρρος συμφερόντων και η άβουλη μάζα να πλέει στη θάλασσα της προπαγάνδας.

Η Ιστορία όμως γράφεται και με τις μικρές καθημερινές ιστορίες του καθενός μας. Και γιατί να πεις όχι; Λογικά, δεν στέκει. Αυτοί έχουν την εξουσία, αυτοί έχουν τη στρατιωτική υπεροχή, αυτοί έχουν τη δύναμη. Υποτάσσεσαι και περνάς κι εσύ καλά. Και έχεις και το κεφάλι σου ήσυχο. Έλα όμως που δεν σκέφτονται όλοι λογικά…

Το ζητούμενο σε κάθε κρίση (πόσο μάλλον σε ένα πόλεμο) είναι η διάσωση ή μη του ανθρώπου με τα χαρακτηριστικά που τον περιγράφουν. Όχι της ανθρωπότητας ή του ανθρωπισμού. Αυτές οι μεγάλες λέξεις συνήθως είναι κουβέρτα. Κουκουλώνουν και ενίοτε εξαφανίζουν. Αφήστε δε που οι λέξεις σε –ισμός εύκολα μετατρέπονται σε ιδεολογήματα ισοπεδωτικά. Κι αν οι θρησκείες που μετατρέπονται σε ιδεολογήματα είναι επικίνδυνες, πολύ περισσότερο επικίνδυνα (και ανελεύθερα) είναι τα ιδεολογήματα που μετατρέπονται σε θρησκείες. Στο μέτωπο της Αλβανίας οι εθελοντές και οι φαντάροι δεν πολέμησαν έναν –ισμό, αλλά έναν εισβολέα. 

Οι επέτειοι έχουν ένα κακό κι ένα καλό. Το κακό είναι ότι συνήθως μυθολογούν, χωρίζουν αυθαίρετα σε κακούς και καλούς και εκφράζονται από ορισμένους ως ιδεολόγημα, όπως περιγράψαμε παραπάνω.  Μερικοί τις κακοποιούν για να σπείρουν το μίσος για άλλους λαούς.
Ίσως κάποιοι να εκπλαγούν αν μάθουν ότι κάποια φορά στα λασπωμένα χώματα της Αλβανίας οι Έλληνες και οι Ιταλοί άφησαν τα όπλα και έπαιξαν ποδόσφαιρο. Αν μάθουν ότι το νοσοκομείο που έφτιαξαν οι Γερμανοί στην Αγία Βαρβάρα του Ηρακλείου της Κρήτης (με καταναγκαστική εργασία των κατοίκων) ήταν και για την περίθαλψη των κατοίκων εκτός από τους τραυματίες Γερμανούς από το μέτωπο της Ανατολής. Αν μάθουν ότι με τη λήξη του πολέμου ο Γερμανός διοικητής του παρέδωσε τα κλειδιά του νοσοκομείου στον τότε πρόεδρο της κοινότητας. Αν μάθουν ότι αμέσως άρχισε το πλιάτσικο και η καταστροφή του από «δήθεν αντάρτες», όπως ομολογούν ντόπιοι αυτόπτες μάρτυρες.

Ίσως κάποιοι να εκπλαγούν αν νιώσουν ότι είναι ίδιος ο πόνος και η απώλεια στο παιδάκι από την Ιταλία ή τη Γερμανία και στο παιδάκι από την Ελλάδα που περιμένουν μάταια να γυρίσει ο μπαμπάς και ο αδερφός από τον πόλεμο. Ίσως κάποιοι να συγκλονιστούν αν μάθουν ότι με τη λήξη του πολέμου και την αναχώρηση των Γερμανών ένα τμήμα τους εγκλωβίστηκε στο Δίστομο, ακριβώς εκεί όπου λίγους μήνες πριν είχαν διαπράξει τη μεγαλύτερη θηριωδία τους. Οι κάτοικοι τούς βοήθησαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους, δίνοντάς τους μάλιστα και τα εφόδια που είχε φέρει ο Ερυθρός Σταυρός γι’ αυτούς. Αν πληροφορηθούν τη μαρτυρία του Γερμανού Κέστνερ, ο οποίος λίγο μετά τον πόλεμο επισκέφτηκε την Κρήτη και βρήκε στο νεκροταφείο του Μάλεμε μια μαυροφορεμένη μάνα της Κρήτης να ανάβει τα καντήλια των Γερμανών πεσόντων με την ελπίδα ότι κάποια άλλη μάνα ανάβει τα καντήλια των δικών της παιδιών που χάθηκαν στη Γερμανία.

Έχουν κι ένα καλό όμως οι επέτειοι. Ενοχλούν τη ρουτίνα μας, σταματούν για λίγο την καθημερινότητά μας, αναθεωρούν τα κουτάκια μας. Για όσους φυσικά θέλουν. Και η εθνική επέτειος είναι αρκετά ενοχλητική για όλα τα παραπάνω!

Δεν είναι κακό να νιώσουμε εθνική υπερηφάνεια, αφού σαν σήμερα ξεκίνησε η πορεία της πρώτης μεγάλης νίκης κατά του Άξονα.

Είναι και ευκαιρία να σκεφτούμε πώς ο καθημερινός άνθρωπος γίνεται ήρωας όταν τού απειλούν την ελευθερία και την αξιοπρέπεια. Πώς ο φιλήσυχος αγρότης υψώνει τα εργαλεία της γης προς τον ουρανό για να αντιμετωπίσει τον εισβολέα, αν θέλουμε να θυμηθούμε την ανοιξιάτικη επέτειο της Μάχης της Κρήτης – δυστυχώς λίγο ξεχασμένη.

Εάν σας πω να γιορτάσουμε και την επέτειο της 28^ης Νοεμβρίου θα με περάσετε για τρελό. Αυτοί όμως που ξεχύθηκαν στους δρόμους την ημέρα του Όχι και κατατάσσονταν σαν να πηγαίνουν σε πανηγύρι ήταν εκεί ακόμη, στο μέτωπο. Με τη βροχή και το κρύο. Με τη λάσπη και τις ψείρες. Και το Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο και όλο το χειμώνα. Τουλάχιστον, απλά ας το καταλάβουμε, ας το συναισθανθούμε. Ας το μελετήσουμε. Για όσο μπορεί και θέλει ο καθένας μας, ας περιεργαστεί την τέχνη του ανέφικτου. Ας προσκυνήσει την τρέλα της ελευθερίας.

          Την ίδια ημέρα, η Εκκλησία γιορτάζει την Αγία Σκέπη. Η εικόνα δείχνει την Παναγία με ανοικτή αγκαλιά πάνω από ένα σύννεφο και το απολυτίκιο αναφέρει τη φράση «σκέπεις τον λαόν Σου νοερώς, εκ πάσης των εχθρών επιβουλής». Βέβαια, δεν υποτάσσεται η θρησκευτική εορτή στην εθνική επέτειο, αλλά ταιριάζει η εθνική επέτειος με το νόημα της θρησκευτικής εορτής. Δηλαδή, ακριβώς επειδή ο αγώνας των Ελλήνων είναι αγώνας για την ελευθερία και από αγάπη στα ιδανικά, σκέπει η Παναγία. Σε αντίθετη περίπτωση, η αγκαλιά της θα κοιτούσε αλλού. Ο Θεός δεν είναι εθνικιστής. Είναι μόνο Αγάπη και Ελευθερία.

          

Παναγιώτης Ασημακόπουλος

Θεολόγος καθηγητής