Έμμηνος ρύση και Θεία Κοινωνία

          Να κάνω από την αρχή τρεις διευκρινίσεις:

α) Το παρόν είναι άρθρο. Δεν διεκδικεί δάφνες ενδελεχούς θεολογικής μελέτης ή διδακτορικής διατριβής.

β) Δεν υποκαθιστά ή υποσκελίζει σωματικούς και ψυχολογικούς παράγοντες που λαμβάνει υπόψη της κάθε γυναίκα, αλλά ούτε και την πνευματική καθοδήγηση από τον πνευματικό πατέρα, που (προφανώς) σταθμίζει και άλλα ζητήματα. (Βέβαια, είναι μεγάλη η συζήτηση για τις αρμοδιότητες και τα όρια των πνευματικών στο ζήτημα της Θείας Κοινωνίας των πνευματικών τους τέκνων…).

γ) Αναφέρεται μόνο στο αν υπάρχουν ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΕΙΣ για τη Θεία Κοινωνία ΜΟΝΟ ΚΑΙ ΜΟΝΟ για την έμμηνο ρύση. Έχω κεφαλαία όλα τα γράμματα σε κάποιες λέξεις, γιατί ο Θεός να μας φυλάει από τις παρεξηγήσεις των θρήσκων. Δεν γίνεται όμως οι «ιδιωτικές θεολογίες» του καθενός να αντικαθιστούν την ανθρωπολογία και τη θεολογία της Εκκλησίας.

Παλαιά Διαθήκη

Στην Παλαιά Διαθήκη, κυρίως στο Λευιτικό και στο Δευτερονόμιο, υπάρχουν άφθονα εδάφια που αναφέρονται στην ακαθαρσία – αμαρτία της γυναίκας λόγω της εμμήνου ρύσεως. Εξάλλου, είναι έντονο το δίπολο καθαρό – ακάθαρτο, που μάλλον απηχεί και παραδόσεις γειτονικών λαών, παλαιοτέρων εποχών, αλλά και την αντίληψη και τις ιατρικές γνώσεις της εποχής περί υγιεινής. Όλα αυτά κωδικοποιούνται και λαμβάνουν θρησκευτική πιστοποίηση στο Μωσαϊκό Νόμο.

Καινή Διαθήκη

Παρά το γεγονός ότι είναι έντονο το Ιουδαϊκό στοιχείο, αλλά και η Ρωμαϊκή κυριαρχία (που συμφωνούν στην υποτίμηση της γυναίκας και εξαιτίας της εμμηνόρροιας), η διάκριση καθαρό – ακάθαρτο ακυρώνεται στην Καινή Διαθήκη. Ο ίδιος ο Χριστός αγγίζει λεπρούς, τρώει σε σπίτια τελωνών και πορνών, θεραπεύει την αιμορροούσα η οποία «τόλμησε» να αγγίξει το άκρο του ρούχου του, συγχωρεί και γλυτώνει από βέβαιο θάνατο γυναίκα συλληφθείσα για μοιχεία, δέχεται το πλύσιμο των ποδιών του από την αμαρτωλή γυναίκα, εισέρχεται στο πραιτώριο την παραμονή του Πάσχα. Όλα αυτά παραπέμπουν σε νομική «μόλυνση» και επισύρουν μεγάλη τιμωρία σύμφωνα με την παλαιοδιαθηκική λογική, η οποία όμως δεν βρίσκει έδαφος στη νέα πραγματικότητα της χάριτος, στην Εκκλησία. Για να φτάσουμε στο εντυπωσιακό «ουκ ένι άρσεν και θήλυ, πάντες γάρ υμείς εις εστέ εν Χριστώ Ιησού» (Γαλ. 3,28) και στο «α ο Θεός εκαθάρισεν, συ μη κοίνου». (Πράξ. 10,15). Για το ζήτημα της Θείας Κοινωνίας, ο Απόστολος Παύλος αναφέρει το «δοκιμαζέτω άνθρωπος εαυτόν» (Α΄Κορ. 11,28), χωρίς να αναφέρει κάποια διάκριση σε άντρες και γυναίκες.

Αγάπες

Στα κοινά δείπνα των Χριστιανών κατά τα πρώτα χρόνια της εκκλησιαστικής ζωής υπήρχε καθημερινή Θεία Κοινωνία. Ενώ προέκυπταν κατά καιρούς διάφορα προβλήματα (βλ. και Α΄ Κορ. 11, 17-33, αλλά και την εκλογή των 7 διακόνων στις Πράξεις των Αποστόλων), πουθενά δεν αναφέρεται κάτι για τον αποκλεισμό των γυναικών κατά τη διάρκεια της εμμήνου ρύσεως ή για κάποιο πρόβλημα εξαιτίας αυτού. Επίσης, χειροθετούνται και διακόνισσες χωρίς κανένα πρόβλημα, θεσμός που θα εκπέσει αργότερα για «ευνόητους» λόγους.

Πατέρες της Εκκλησίας

Πληθώρα Πατέρων μιλούν για τη συχνή Θεία Κοινωνία. Ούτε ένας δεν σκέφτηκε να αποκλείσει από αυτή τις γυναίκες για μια περίπου εβδομάδα – όσο διαρκεί η έμμηνος ρύση. Αναφέρονται σε όλα τα μέλη της Εκκλησίας. Ενδεικτικά και μόνο (οι υπογραμμίσεις είναι δικές μου):

- Άγιος Ιουστίνος, ο φιλόσοφος και μάρτυς (2^ος αι.) στην 1^η Απολογία του: «προσφέρεται άρτος και οίνος και μετά όλοι μεταλαμβάνουν και ευχαριστούν το Θεό».

- Άγιος Ιωάννης ο Κασσιανός (4^ος αι.): «Πολύ καλύτερα θα ήταν εάν, με ταπείνωση καρδιάς, γνωρίζοντας ότι ποτέ δεν είμαστε άξιοι των θείων Μυστηρίων μετέχουμε κάθε Κυριακή προς ίαση των ασθενειών μας, παρά τυφλωμένοι από περηφάνεια να νομίζουμε ότι μετά από διάστημα αποχής γινόμαστε άξιοι της Θείας Μετάληψης».

-  Μέγας Βασίλειος (4^ος αι.): «Το να κοινωνεί κανείς και να μεταλαμβάνει καθημερινά είναι καλό και επωφελές. Εμείς στην επαρχία μου πάντως κοινωνούμε τέσσερις φορές την εβδομάδα, Κυριακή, Τετάρτη, Παρασκευή και Σάββατο, αλλά επίσης και σε άλλες μέρες, όταν υπάρχει μνήμη κάποιου αγίου».

- Άγιος Αμβρόσιος Μεδιολάνων (5^ος αι.): «Ας κοινωνούμε κάθε μέρα αυτό που χρειάζεται η ψυχή μας. Κάθε μέρα. Γιατί εκείνος που δεν είναι άξιος να μεταλαβαίνει κάθε μέρα, δεν θα είναι άξιος να τον δεχτεί ούτε μια φορά το χρόνο».

- Άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος, πάπας Ρώμης (6^ος αι.): Σε επιστολή του για ερωτήματα που είχε δεχθεί, ξεκαθαρίζει ότι κανείς δεν πρέπει να απαγορεύει σε γυναίκα που έχει έμμηνο ρύση να εισέρχεται στο ναό, ούτε κανείς να της απαγορεύει να κοινωνήσει.

- Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος (10^ος αι.): «Μαζί με τα αγαθά που είναι θησαυρισμένα στους ουρανούς είναι και το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, όπου κάθε μέρα τα τρώγουμε και τα πίνουμε».

Αποστολικές Διαταγές (6^ο βιβλίο, κεφ. 27-30) – 4^ος αι.

«Εάν νομίζεις, γυναίκα, ότι κατά τις επτά ημέρες της εμμήνου ρύσεως είσαι εκτός της χάριτος του αγίου Πνεύματος, τότε εάν πεθάνεις κατά την περίοδο αυτή θα βρεθείς μακριά από την ελπίδα του Θεού. Ή είσαι πάντα αχώριστα συνδεδεμένη με το Άγιο Πνεύμα, επομένως και τότε μπορείς να προσεύχεσαι και να λαμβάνεις τη Θεία Ευχαριστία, χωρίς να κάνεις κάτι κακό».

«Η συζυγική ένωση, η λοχεία, η έμμηνος ρύση και η ονείρωξη (αθέλητη εκσπερμάτωση κυρίως κατά τη διάρκεια του ύπνου) δεν μπορούν να μολύνουν τη φύση του ανθρώπου και να τον χωρίσουν από το άγιο Πνεύμα».

«Γι’ αυτό, γυναίκα, να μην ασχολείσαι με αυτές τις ανοησίες και να θυμάσαι πάντοτε το Θεό που σε δημιούργησε και να προσεύχεσαι σε Αυτόν. Να μελετάς το θέλημά Του και να μην κατηγορείς τη σωματική κάθαρση, τη συζυγική ένωση, τον τοκετό ή την αποβολή. Τα «τοιαύτα παρατηρήματα» είναι εφευρέσεις ανοήτων ανθρώπων».

«Δεν είναι η σωματική κάθαρση της γυναίκας βδελυκτή στο Θεό, ο οποίος οικονόμησε να συμβαίνει κάθε τριάντα ημέρες».

«Και ο Κύριος στο Ευαγγέλιο δεν σιχάθηκε την αιμορροούσα, αλλά αντίθετα τη θεράπευσε λέγοντάς της: Η πίστη σου σε έσωσε».

«Μην παρατηρείτε τα νόμιμα και τα φυσικά, νομίζοντας ότι μολύνεστε από αυτά και μην ψάχνετε ιουδαϊκές αντιλήψεις».

Οι κανόνες της Εκκλησίας

Ο 2^ος κανόνας της Συνόδου της Αντιοχείας, ο οποίος επικυρώθηκε από την Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο αναφέρει: «Πάντας τους εισιόντας εις την Εκκλησίαν και των ιερών Γραφών ακούοντας, μη κοινωνούντας δι’ ευλάβειαν τάχα, και οίον διά ταπεινοφροσύνης άμα τω λαώ, ή αποστρεφομένους την αγίαν μετάληψιν αποβλήτους γίνεσθαι της Εκκλησίας».

Για να μη σκεφτεί κανείς ότι παρακάμπτω και αποφεύγω τον αντίλογο, θα σταθώ εδώ λίγο παραπάνω. Περί του αντιθέτου, το κύριο επιχείρημα είναι ο 2^ος κανόνας του αγίου Διονυσίου Αλεξανδρείας, ο οποίος δεν αναφέρεται στη Θεία Μετάληψη καθαυτή, αλλά «εις τον οίκον εισιέναι του Θεού». Ο άγιος λέει την άποψή του («οίμαι») ότι οι πιστές γυναίκες από μόνες τους δεν θα τολμήσουν να προσεγγίσουν την αγία Τράπεζα, καθώς αυτό δεν ταιριάζει σε όποιον δεν είναι «πάντη καθαρός και ψυχή και σώματι». Στον μεθεπόμενο κανόνα του βέβαια (4^ο) ο άγιος Διονύσιος αναφέρει ότι αν συμβεί ονείρωξη στον άντρα, ας ρωτήσει τη συνείδησή του περί της Θείας Μετάληψης. Στον ίδιο κανόνα, ο άγιος αναφέρει ότι δεν μιλάει «ως διδάσκαλος, αλλ’ ως μετά πάσης απλότητος προσήκον ημάς διαλέγεσθαι». Επικαλούμενος τον αποδέκτη του κανόνα «συνετώτατε υιέ», του λέει να κάνει «ό,τι αν σοι φανή δίκαιον και βέλτιον». Επίσης, υπάρχει ο 7^ος κανόνας του αγίου Τιμοθέου Αλεξανδρείας, ο οποίος ερωτάται εάν «οφείλει» (δηλαδή εάν είναι υποχρεωμένη) η σε έμμηνο ρύση γυναίκα να μεταλάβει και η απάντηση είναι ότι «ουκ οφείλει» (δεν είναι υποχρεωμένη). Τέλος, ο 17^ος του αγίου Ιωάννου του Νηστευτή επαναλαμβάνει τους δύο παραπάνω κανόνες, επικαλούμενος το Μωσαϊκό Νόμο και παράδειγμα από τη ζωή του Μωυσή. Προβλέπει μάλιστα στέρηση από τη Θεία Κοινωνία για 40 ημέρες σε γυναίκα που παραβεί την απαγόρευση «εν τω καιρώ της αυτής ακαθαρσίας». Προφανώς, δεν είναι τυχαίο που ο τελευταίος κανόνας δεν έτυχε συνοδικής επικύρωσης.

Έναν αιώνα περίπου μετά την εποχή του αγίου Διονυσίου Αλεξανδρείας, ο μεγάλος Πατέρας της Εκκλησίας άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ξεκαθαρίζει ότι «αυτά (τα έμμηνα) δεν ήταν αμαρτία, ούτε συνιστούσαν ακαθαρσία». Και αναφερόμενος στις διατάξεις του Μωσαϊκού Νόμου αναφέρει ότι για παιδαγωγικούς λόγους η Θεία Πρόνοια καθιστούσε τους ανθρώπους πιο προσεκτικούς στη θεωρία και τήρηση πραγμάτων πιο σημαντικών.

Σχετικά με την ερμηνεία των Κανόνων της Εκκλησίας έχω να πω τα εξής:

α) Καλό είναι να εξετάζουμε τις κοινωνικές, ιστορικές και πολιτισμικές συνθήκες της εποχής τους.

β) Ας εμπιστευόμαστε τους ειδικούς επιστήμονες και μελετητές του Κανονικού Δικαίου.

γ) Ας έχουμε υπόψη μας ότι η Εκκλησία (κυρίως με το συνοδικό της σύστημα) δεν δέχτηκε όλες τις θέσεις των Πατέρων, ακόμη και μεγάλων αγίων.

δ) Ας μην γίνονται οι κανόνες κανόνια εναντίον των πιστών.

ε) Ο καθένας από εμάς θα βρει δεκάδες κανόνες που παραβαίνει εάν διαβάσει τις συλλογές τους. Ας το σκέφτεται αυτό κάθε φορά που «πυροβολεί» τους άλλους, τους αμαρτωλούς.

Τι συνέβη;

α) Η υπέρμετρη ασκητικότητα (εκτροπές στην άσκηση που παρατηρήθηκαν σε μερικές περιοχές και εποχές) οδήγησαν σε ακραίες θέσεις περί γυναίκας και γενετήσιας λειτουργίας ως διαβολικών μεθόδων για την παράσυρση στην Κόλαση. Τότε είναι που και η Κόλαση πήρε τις διαστάσεις και τις εικόνες που ακόμη γνωρίζουμε. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτά συνέβησαν κυρίως σε ακριτικές περιοχές της Αυτοκρατορίας, συνορεύουσες με ειδωλολατρικούς και παγανιστικούς λαούς και με τον Αραβικό κόσμο.

β) Οι κανόνες υγιεινής της εποχής περιβλήθηκαν θρησκευτικό ένδυμα και για την καθολική τήρησή τους και για την πρακτική οργάνωση της καθημερινότητας.

γ) Επιστροφή ιουδαϊκών αντιλήψεων και πρακτικών από την πίσω πόρτα και με όχημα το Ισλάμ. Δεν είναι τυχαίο ότι στο Κοράνιο επιβιώνουν οι προϊσλαμικές αραβικές δοξασίες αλλά και οι παλαιοδιαθηκικές διατάξεις περί καθαρού – ακαθάρτου.

δ) Στις αρχές του 20^ου αιώνα, προβλήθηκε από τις εκκλησιαστικές οργανώσεις η συχνότητα της Θείας Κοινωνίας ως «έπαθλο» για την κατανίκηση της αμαρτωλής σάρκας μέσα από μία πρωτόγνωρη μορφή αφιερωματικής αγαμίας στον κόσμο (όχι δηλαδή στο μοναχισμό). Επιβλήθηκε συγκεκριμένο dress code που βασικά αναδεικνύει τη σεμνότητα, τον καθωσπρεπισμό και την παρθενία έναντι της αμαρτωλής γυναικείας φύσης. Η έμμηνος ρύση θεωρήθηκε μέρος αυτής της αμαρτίας, καθώς η μητρότητα δεν είχε προτεραιότητα στο club των αφιερωμένων.

Επίλογος

Φτάνουμε στο σήμερα, όπου στην αντίληψη αρκετών, ο σεβασμός στο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας για μια γυναίκα έχει ως απαραίτητο στοιχείο την αποχή κατά τη διάρκεια της εμμήνου ρύσεως. Η ενοχή της την αποκλείει αυτοδίκαια από την ευχαριστιακή σύναξη. Ακούγονται και διαβάζονται αστειότητες του τύπου ότι φεύγει η Θεία Κοινωνία με το αίμα της περιόδου, άσχετα εάν από ιατρικής απόψεως το αίμα αυτό έχει συγκεντρωθεί εκεί πριν από ημέρες. Το ότι ο άνθρωπος γίνεται μυστηριακά σύσσωμος και σύναιμος με το Χριστό, καθώς «ο τρώγων μου την σάρκα και πίνων μου το αίμα εν εμοί μένει καγώ εν αυτώ» (Ιω. 6,56), πάει περίπατο για να εξυπηρετηθεί ένας ευσεβιστικός ηθικισμός με τεράστιες ανθρωπολογικές και θεολογικές εκτροπές.

Τι γίνεται με την αιμορραγία του άντρα (π.χ. αν κοπεί μετά τη Θεία Κοινωνία); Η αυτονόητη απάντηση – χαρακτηριστικό δείγμα λαϊκής δεισιδαιμονικής ευσέβειας – είναι ότι καίμε το βαμβάκι ή το χαρτί μαζί με το αίμα. Γιατί κοινωνούμε τους ετοιμοθάνατους και μάλιστα με ακατάσχετη αιμορραγία; Μήπως όλοι μας δεν κοινωνούμε ως ετοιμοθάνατοι από τη στιγμή που κανείς μας δεν γνωρίζει την ημέρα και την ώρα; Τι γίνεται με τη Θεία Κοινωνία των μαρτύρων και νεομαρτύρων λίγο πριν την ώρα του μαρτυρίου, από τη στιγμή μάλιστα που αμέσως μετά το θάνατό τους συχνά οι διώκτες βεβήλωναν το σώμα τους και τον τόπο όπου χύθηκε το αίμα τους;

Τι συμβαίνει επίσης εάν μία γυναίκα αδιαθετήσει ξαφνικά λίγες ώρες αφότου κοινωνήσει; Από ποιο χρονικό διάστημα και πάνω δεν υπάρχει «πρόβλημα»; Φανταστείτε μάλιστα μία γυναίκα να αδιαθετήσει τη Μεγάλη Τετάρτη. Αποκλείεται από τη Θεία Κοινωνία τη Μεγάλη Πέμπτη, το Μεγάλο Σάββατο και την Κυριακή του Πάσχα, ενώ ο Χριστός κοινώνησε τον εν γνώσει του προδότη.

Μία γυναίκα γεννιέται καθαρή και αποδεκτή στην εκκλησιαστική σύναξη 365 ημέρες το χρόνο, χάνει αυτό το δικαίωμα για περίπου ¼ του μήνα όταν μπει στην εφηβεία και το ξανακερδίζει με την εμμηνόπαυση. Και αυτό γιατί; Επειδή υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες να γίνει μητέρα, να γεννήσει άνθρωπο!!! Αυτή η ευλογία από το Θεό, κάτι κοινό για όλες τις γυναίκες - που αν λείπει ή διασαλευθεί υπάρχει μάλλον οργανική αιτία και τρέχει στο γιατρό - αποτελεί για μεγάλη μερίδα της θρησκεύουσας κοινότητας «πρόβλημα» για τη σχέση της με το Θεό!!

Αφού ζητήσω συγγνώμη για τη μακρηγορία, ας ξαναθυμηθούμε λίγο τις προϋποθέσεις συγγραφής και ανάγνωσης αυτού του κειμένου:

α) Το παρόν είναι άρθρο. Δεν διεκδικεί δάφνες ενδελεχούς θεολογικής μελέτης ή διδακτορικής διατριβής.

β) Δεν υποκαθιστά ή υποσκελίζει σωματικούς και ψυχολογικούς παράγοντες που λαμβάνει υπόψη της κάθε γυναίκα, αλλά ούτε και την πνευματική καθοδήγηση από τον πνευματικό πατέρα, που (προφανώς) σταθμίζει και άλλα ζητήματα. (Βέβαια, είναι μεγάλη η συζήτηση για τις αρμοδιότητες και τα όρια των πνευματικών στο ζήτημα της Θείας Κοινωνίας των πνευματικών τους τέκνων…).

γ) Αναφέρεται μόνο στο αν υπάρχουν ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΕΙΣ για τη Θεία Κοινωνία ΜΟΝΟ ΚΑΙ ΜΟΝΟ για την έμμηνο ρύση. Έχω κεφαλαία όλα τα γράμματα σε κάποιες λέξεις, γιατί ο Θεός να μας φυλάει από τις παρεξηγήσεις των θρήσκων. Δεν γίνεται όμως οι «ιδιωτικές θεολογίες» του καθενός να αντικαθιστούν την ανθρωπολογία και τη θεολογία της Εκκλησίας.

Παναγιώτης Ασημακόπουλος

Θεολόγος καθηγητής