Η ομιλία μου στην επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940 (2014)

Μία κακή ιδέα, δυο - τρεις ισχυροί του κόσμου τούτου, ένας χείμαρρος συμφερόντων και η άβουλη μάζα να πλέει στη θάλασσα της προπαγάνδας. Κάπως έτσι γεννήθηκαν ο φασισμός και ο ναζισμός που αιματοκύλισαν την - κατά τα άλλα - πολιτισμένη Ευρώπη. Απείλησαν μάλιστα να κυριαρχήσουν για πάντα και ολοκληρωτικά, εάν δεν υπήρχαν μια χούφτα τρελοί να πουν ΟΧΙ.

Και γιατί να πεις όχι; Λογικά, δεν στέκει. Αυτοί έχουν την εξουσία, αυτοί έχουν τη στρατιωτική υπεροχή, αυτοί έχουν τη δύναμη. Υποτάσσεσαι και περνάς κι εσύ καλά. Και έχεις και το κεφάλι σου ήσυχο.

Ο ηγέτης της φασιστικής τότε Ιταλίας Μουσολίνι είχε δηλώσει με περισσή αλαζονεία ότι θα πετάξει τους Έλληνες υπερασπιστές στη θάλασσα και ότι σε λίγες ημέρες θα πίνει τον καφέ του στην Αθήνα, κάτω από την Ακρόπολη. Δεκάδες πρόθυμοι να του τον σερβίρουν. Εάν δεν υπήρχαν αυτοί οι τρελοί….

Ο καφές του είχε κρυώσει προ πολλού και ανέλαβε ο μεγάλος του σύμμαχος, ο Χίτλερ της ναζιστικής Γερμανίας, να αποκαταστήσει το γόητρο της ανίκητης έως τότε ιδεολογίας τους. Αλλά ούτε και η πανίσχυρη γερμανική πολεμική μηχανή κατόρθωσε να σπάσει κατά μέτωπον την αντίσταση στα οχυρά της γραμμής Μεταξά και εφάρμοσε άλλη μέθοδο. Η ρωγμή στη βιτρίνα του αήττητου της κακής ιδέας, της θεωρίας του Υπερανθρώπου φαινόταν πλέον.

Τέτοιες ημέρες έρχονται στο προσκήνιο συζητήσεις και διαφωνίες για το αν χρειάζονται οι επέτειοι, οι σχολικές γιορτές, οι παρελάσεις. Μεγάλο ζήτημα που φυσικά δεν πρόκειται να αντιμετωπιστεί σωστά, εάν ο καθένας δεν βγει από τις ιδεολογικές του αγκυλώσεις.

Αύριο θα είναι για όλους μας μια άλλη μέρα. Πιθανώς, άλλη μια της καθημερινότητας. Λίγα ή τίποτε δεν θα μας συνοδεύει από τη σημερινή ημέρα. Ο χρόνος περνά, οι εποχές αλλάζουν. Θεωρώ όμως ότι η αξία της επετείου της 28^ης Οκτωβρίου 1940 είναι ακριβώς αυτή: Να σταματήσει ο καθένας μας για λίγο την ενδιαφέρουσα ή μη καθημερινότητά του. Να βγει για λίγο από τα κουτάκια του μυαλού του και να αδιαφορήσει προσωρινά για τις βολικές και προγραμματισμένες σκέψεις του. Το χρωστάει σε αυτούς που έκαναν το ίδιο πριν από 74 χρόνια, ακριβώς τέτοια μέρα.

Συνήθως, περιορίζουμε το πνεύμα του έπους του '40 σε μία ημέρα. Και για να ακριβολογούμε, σε ένα πρωινό. Εάν σας πω να γιορτάσουμε και την επέτειο της 28^ης Νοεμβρίου θα με περάσετε για τρελό. Αυτοί όμως που ξεχύθηκαν στους δρόμους την ημέρα του Όχι και κατατάσσονταν σαν να πηγαίνουν σε πανηγύρι ήταν εκεί ακόμη, στο μέτωπο. Με τη βροχή και το κρύο. Με τη λάσπη και τις ψείρες. Και το Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο και όλο το χειμώνα. Τουλάχιστον, απλά ας το καταλάβουμε, ας το συναισθανθούμε. Για όσο μπορεί και αντέχει ο καθένας μας, ας περιεργαστεί την τέχνη του ανέφικτου. Ας προσκυνήσει την τρέλα της ελευθερίας.

Τα πρόσωπα του 1940 δεν είναι οι κατασκευασμένοι ήρωες της χρυσόσκονης. Δεν είναι από  τη γενιά του δήθεν, που είναι υπεύθυνη για τη νέα γενιά του «ε, και;». Οι ήρωες του ’40 δεν είναι λαμπεροί, γιατί είναι λασπωμένοι. Δεν είναι διάσημοι, γιατί αρκετοί από αυτούς πέθαναν άγνωστοι μέσα σε χαράδρες και πάνω στα βουνά της Αλβανίας. Δεν είναι ψηλοί, γιατί αρκετοί από αυτούς ακρωτηριάστηκαν από τα κρυοπαγήματα. Δεν είναι όμορφοι, γιατί αρκετοί από αυτούς σημαδεύτηκαν από τις κακουχίες.

Είναι ήρωες, γιατί εκεί στις ατέλειωτες μέρες και νύχτες της αντίστασης, αγκαλιά με το τουφέκι, χαμογελούσαν συχνά στο θάνατο. Θέλει διάρκεια λοιπόν η τέχνη του ανέφικτου, θέλει αίμα ο τροχός που γυρίζει τον ήλιο.

Παναγιώτης Ασημακόπουλος

Θεολόγος καθηγητής